زخم بستر یا زخم فشاری

زخم بستر چیست؟

زخم بستر به آسيب وارد شده به قسمتي از پوست و بافت گفته مي شود كه معمولاً در اثر نشستن يا خوابيدن طولاني مدت در يك وضعيت ثابت ايجاد مي شود. زماني كه شخص وضعيت خود را تغيير ندهد فشار بيشتري بر قسمت هاي خاصي از بدن كه در تماس با سطح قرار دارد وارد مي شود. اين زخم ها همچنین ممكن است در اثر نیروهای ناشی از ساييدگي در صندلي يا بستر و يا كشيدگي با ملحفه ايجاد شوند.

زخم بستر (Bed sore)، زخم فشاری (Pressure sore)، يا decubitus ulcer يكي از مشكلات شايع سالمندان مي باشد كه باعث درد، عفونت و حتي مرگ به دنبال عفونت منتشر (سپتي سمي)، بوي بد و آسيب به كمر مي شود.

زخم فشاری نه تنها در سالمندان بستري در تخت، بلكه در سالمنداني كه توانايي نشستن دارند نیز دیده می شود. زخم بستر در صورت عدم توجه، به دليل کاهش و انسداد جريان خون تغذيه كننده بافت، منجر به نكروز (سياه شدگي) و از بين رفتن بافت آن موضع می گردد. اين مساله مي تواند در هر قسمتي از بدن كه فشار خارجي بر روي برجستگي استخوان اعمال مي شود ايجاد گردد. وجود عوامل مساعد كننده مي تواند خطر زخم فشاری را افزايش دهد.

در حالت عادی اعمال فشار مداوم به هر نقطه از بدن موجب كاهش جريان خون ( ايسكمی ) و در نهايت درد مي شود. به دنبال احساس درد، فرد وضعیت بدن خود و در نتيجه ناحيه فشار را تغيير داده و اين تغییر وضعیت موجب ورود خون به ناحيه كم خون (ايسكميك) شده و از آسیب جدی به بافت پیشگیری می شود.

عوامل ايجاد كننده زخم بستر:

چند عامل بالقوه، زمينه ساز بروز زخم بستر مي شوند که به سه دسته عوامل داخلي، بيروني و بيمارستاني تقسيم مي شوند.

عوامل داخلي:

عوامل داخلی مجموعه عناصر داخلي هستند كه پاسخ بدن به عوامل خطر را كاهش مي دهند و فرد را مستعد ابتلا به زخم فشاری مي كنند. مانند: سوء تغذيه ، اختلالات عصبي (نورولوژيك)، كاهش حركت و فعاليت ، افزايش سن، بي اختياري ادراری و رطوبت پوست، عقب ماندگی ذهني، وضعيت پوست و مصرف دارو.

سوء تغذيه مي تواند توسط عواملي مثل كاهش اشتها، اشكال در خوردن به هر علت مثلاً دندان هاي نامناسب و عدم توانائي در غذا خوردن بدون كمك و حتي اشكال در بلع به عللي مثل سكته مغزي (CVA) بوجود بيايد.

اختلالات عصبي باعث عدم درك بيمار از احساس درد شده و همچنين توانائي جابجائي را نیز تحت تاثير قرار مي دهند.

افزايش سن باعث كاهش ساخت كلاژن شده و باعث نازك تر شدن و كاهش خاصيت ارتجاعي پوست مي شود.

عوامل خارجی:

شامل فشار، اصطكاك و نيرو هاي كششي و سایشی مي باشند. اين سه عامل خصوصاً در فرد نشسته مهم هستند.

عوامل بيمارستاني:

عوامل خارجي، بخصوص هنگامي كه فرد در بيمارستان بستري است، اهميت پيدا مي كند. اين عوامل شامل: ماندن طولانی مدت روي تخت بيمارستان يا تخت اتاق عمل در یک وضعیت، عدم وجود سيستم هاي توزیع فشار روي تخت هاي بيمارستاني (تشک مواج)، عدم وجود سيستم هاي كاهنده فشار، جابجا كردن نادرست بيمار بر روي تخت یا صندلي، جابجا كردن بيمار از طريق ابزاري مثل تراكشن و اسپلينت، و … می باشند.

چه كساني بيشتر به زخم بستر دچار مي شوند؟

افرادي بيشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر قرار دارند كه مدت زمان طولاني را در رختخواب، صندلي يا صندلي چرخ دار مي مانند.

ساير افرادي كه در معرض قرار دارند عبارتند از: كساني كه بدون كمك ديگران قادر به حركت و تغيير وضعيت بدنشان نيستند، مثل افراد مبتلا به فلج اندام ها، بیمارانی كه در حال اغما بسر مي برند، کسانی که دچار شكستگي شديد ران شده اند، افرادي كه در كنترل روده يا عملكرد مثانه مشكل دارند، كساني كه رژيم غذايي متعادلي ندارند، افرادي كه بواسطه مصرف دارو هاي خاص يا بيهوشي هوشياري ذهني كمتري دارند و كساني كه بطور كلي وضعيت سلامتشان مناسب نيست.

محل ايجاد زخم بستر:

زخم بستر اغلب در بخش هاي استخواني بدن ايجاد مي شود زيرا در اين قسمت ها فشار بيشتري بر پوست وارد مي شود و چربي كمتري براي محافظت از اين ناحيه وجود دارد. فرد در معرض خطر زخم فشاری و پرستاران او بايد به هنگام بررسي پوست از نظر نشانه هاي زخم بستر توجه بيشتري به اين قسمت ها داشته باشند.

امكان پيشگيري:

در پاسخ به اين سوال كه آيا زخم بستر قابل پيشگيري است یا نه؟ بايد گفت: بله به كمك برخي اقدامات اين امكان وجود دارد.

اقداماتی نظیر:

تميز نگه داشتن پوست: با يك تميز كننده نرم (و نه صابون كه پوست را خشك مي كند)، پوست را تميز كنيد سپس پوست را نه با كشيدن بلكه با حركت آهسته خشك كنيد. پيش از اقدام به تميز كردن پوست/ زخم يا هرگونه تماس با آن شخصي كه اين كار را انجام مي دهد بايد دست خود را خوب شستشو دهد.

جلوگيري از خشك شدن پوست: بلافاصله پس از حمام يا شستشو ، از يك كرم مرطوب كننده مناسب استفاده كنيد.

مصرف غذاهاي سالم: تغذيه مناسب براي بهبودي ضرورت دارد. رژيم غذايي نامناسب منجر به به تاخير روند بهبود، افزايش مدت زمان ماندن در بيمارستان و افزايش احتمال عفونت مي شود. در زمان وجود زخم، بدن نياز به كالري بيشتري براي كمك به درمان دارد. خوردن غذاهاي پركالري و پر پروتئين مانند پنير، بادام زميني، مرغ، گوشت و ماهي مفيد است. علاوه بر يك رژيم متعادل، ممكن است بدن فرد به مكمل هاي ويتاميني، املاح معدني يا ديگر مكمل هاي غذايي نياز داشته باشد.

جلوگيري از مرطوب شدن زياد پوست:

زماني كه پوست خيلي مرطوب شود احتمال آسيب پذيري آن بيشتر است. پوست ممكن است به علت تماس مستقيم با عرق، ادرار، مدفوع يا ترشحات زخم خيلي مرطوب شود. در صورتي كه رطوبت مربوط به مشكل عدم كنترل روده يا مثانه باشد بايد اقدامات زیر انجام شود:

هرچه زودتر پوست تميز شود، با استفاده از يك كرم ضد رطوبت از پوست بدن حفاظت شود و پدهاي (بالشتك هاي زخم بندي) جاذب با سطحي كه سريعاً خشك كننده است، براي حفظ پوست از رطوبت بكار رود.

درمان زخم بستر:

در صورت ايجاد زخم بستر باید از وخیم تر شدن آن جلوگیری کرد. درمان زخم بستر شامل كاهش فشاري كه موجب ايجاد زخم شده، درمان خود زخم و بهبود رژيم غذايي و رعايت ساير نكات جهت كمك به بهبود زخم مي شود. توجه فرمائید که این مقاله از سایت سرزمین زخم اقتباس شده و در حال بروزرسانی می باشد.

نكاتي براي قرار گرفتن و حركت در بستر:

براي كسي كه بايد در بستر بماند توجه به برخي نكات ضروري است:

وضعيت پوست حداقل يكبار در روز بررسي گردد. – هر دو ساعت يكبار بايد تغيير وضعيت داده شود. (در صورت لزوم به كمك فردي ديگر).- در صورت امكان كمي تغيير موقعيت وزن بدن هر 15 دقيقه يكبار مفيد است. – بجاي كشيدن بدن روي سطح رختخواب يا صندلي بهتر است براي جابجايي به كمك دست، آن را بلند كرد.- به هنگام قرار گرفتن به پهلو بايد از خوابيدن مستقيم روي استخوان ران پرهيز كرد. وضعيت دراز كشيدن با زاويه 30 درجه بهترين موقعيت را ايجاد مي كند. به اين منظور باید بالش ها را بالا بياوريد، طوري كه سنگيني بدن بجاي استخوان روي قسمت گوشتي ران بيفتد.- براي جلوگيري از سر خوردن به طرف داخل بستر، تا آنجا كه ممكن است بايد قسمت سر بستر را مدت كمتري بالا نگه داشت (کمتر از 30 درجه از سطح افق). سر بستر را مي توان در زمان صرف غذا بالا آورد تا از احتمال پريدن غذا در گلو جلوگيري شود اين قسمت را پس از گذشت يك ساعت از غذا خوردن باید به حالت افقي يا نيمه خوابيده قرار داد.

زماني كه فرد به پشت خوابيده است با استفاده از يك بالشتك نرم كه زير پا در قسمت وسط ساق تا قوزك قرار مي گيرد، پاشنه پا را بايد بالاتر از سطح بستر نگه داشت. – بالشتك يا بالش نبايد مستقيماً و فقط زير زانو قرار داده شود، زيرا اين حالت جريان خون به قسمت هاي انتهايي پا را كاهش مي دهد. بايد از بالش يا بالشتك هاي نرم كوچكي هايي استفاده كرد كه از تماس زانو ها و قوزك ها جلوگيري كند. – حتي الامكان بايد از پارچه هاي ضد چروك استفاده كرد. اگر ملحفه بستر كثيف شده، لازم است هرچه زودتر مراقب مطلع شود تا آن را تعويض كند.

نكاتي براي قرار گرفتن و حركت در صندلي:

لازم است بررسي پوست لااقل روزي يكبار انجام شود. – بهتر است هميشه براي كاهش فشار بر سطوح نشستن كه با صندلي در تماس است از كوسن هاي مناسب استفاده شود. از كوسن هايي كه دوناتي شكل (حلقوی) هستند بايد پرهيز كرد چرا كه استفاده از آنها باعث كاهش جريان خون به بافت و سبب تورم آن مي شود. – حداکثر هر دو ساعت يكبار تغيير وضعيت لازم است. – هر 15 دقيقه بلند كردن بدن از روي صندلي نيز سودمند است. بسته به قدرت فرد استفاده از يكي از سه روش زير و نگه داشتن بدن حداقل به مدت 5 تا 10 ثانيه در اين وضع توصيه مي شود:

… دست ها را روي دسته صندلي گذاشته، بدن از روي صندلي بلند شود.

… با کمک آرنج روي دسته صندلي فشار داده شده و آن سمت بدن از روي … صندلي بلند شود. سپس اين كار در سمت ديگر بدن انجام شود.

با انحراف بدن به يك سمت، سنگيني بدن روي سمت مخالف قرار گيرد و سپس در سمت ديگر همين حركت انجام شود.

بالاي ران ها كمي به سمت جلو كج شده و از بالش يا كوسن هاي نرم براي جلوگيري از تماس زانوها و قوزك هاي پا با يكديگر استفاده شود. – پا ها راحت روي زمين يا پايه صندلي قرار گيرد. – آرنج، ساعد و مچ دست روي دسته صندلي چرخ دار قرار گيرد.